Stef Smulders
Naar Nederlandse maatstaf maken Italianen zich vaak nogal druk over zaken waar wij eerder onze schouders over ophalen (omgekeerd zullen zij zich weer verbazen over typisch Nederlandse obsessies, zoals geld). Het gaat daarbij bijvoorbeeld om de Italiaanse bezetenheid met gezondheid, familie, eten, wijn, het weer, rechtspraak en bedrog.
Over deze onderwerpen zijn daardoor in de loop der tijd spreekwoorden ontstaan (waar het hart van vol is, loopt de mond van over, zegt een Nederlands spreekwoord tenslotte), spreekwoorden die we in Nederland zo niet kennen.
Hier presenteren we er 7, een voor elk van de genoemde obsessies.
1. Gezondheid
Meglio un asino vivo che un dottore morto
‘Beter een levende ezel dan een dode dokter’
Dit Napolitaanse spreekwoord kun je op verschillende manieren interpreteren. Allereerst als een aansporing om te handelen in plaats van te aarzelen of anders gezegd: minder nadenken en meer doen. Niet lullen maar poetsen.
Je kunt het meer specifiek ook zien als waarschuwing tegen overmatig studeren: beter minder geschoold maar gezond en gelukkig dan een ongelukkig met een burn-out.
Nog een iets andere interpretatie duidt erop dat praktische wijsheid meer waard is theoretische kennis. Soms kan een ongeletterd persoon beter voorbereid zijn op het leven dan een academicus met weinig ervaring.
Er bestaat een min of meer vergelijkbare Nederlandse volkswijsheid: ‘Beter één vogel in de hand dan tien in de lucht’. De Italiaanse versie hiervan is ‘Meglio un uovo oggi di una gallina domani‘, liever vandaag een ei dan morgen een kip.
2. Familie
Una donna è ben sposata se non ha suocera e cognata
‘Een vrouw is goed getrouwd als ze geen schoonmoeder en schoonzus heeft’
Deze oude volkswijsheid geeft een ironische kijk op familiebetrekkingen na het huwelijk. Het suggereert dat een huwelijk het gemakkelijkst is zonder inmenging van de schoonfamilie.
Uit de praktijk weet men dat er vaak spanningen zijn tussen een vrouw en haar schoonmoeder en haar schoonzus. Het gaat dan vooral over de beschermende houding van (Italiaanse) moeders tegenover hun zonen en de mogelijke rivaliteit tussen schoonmoeder en schoondochter.
3. Rechtszaken
L’inferno e i tribunali son sempre aperti
‘De hel en de rechtbanken zijn altijd open’
Dit spreekwoord benadrukt dat de wereld vol zondaars is, zodat hel en rechtbanken altijd werk hebben en dus open moeten blijven. Iets moralistischer geformuleerd: er is altijd een plek voor mensen die zonden of misdaden begaan.
4. Bedrog
Matta è quella pecora che si confessa al lupo
‘Gek is het schaap dat aan de wolf biecht’
Dit is een oud Toscaans spreekwoord dat waarschuwt tegen naïviteit en het verkeerd inschatten van mensen met kwade bedoelingen. Dit is verbeeld met de klassieke tegenstelling tussen wolf (roofdier/kwaadaardig) en schaap (prooi/naïef).
De betekenis kun je op verschillende manieren verwoorden, zoals: het is dwaas om je zwakheden of geheimen te delen met iemand die je kwaad kan doen, of: niet iedereen die vriendelijk lijkt heeft goede bedoelingen, of: je moet kunnen onderscheiden wie een echte vriend is en wie een valse vriend.
5. Eten
Piuttosto crepa panza che roba avanza
‘Liever een gebarsten buik dan eten over’
Het spreekwoord weerspiegelt een mentaliteit die vroeger veel voorkwam in armere tijden, toen voedselverspilling als een grote zonde werd gezien.
Tegenwoordig wordt het juist gebruikt om, letterlijk, overmatige consumptie of, figuurlijk, elke vorm van hebzucht te bekritiseren.
6. Het weer
Piove sempre sul bagnato
‘Het regent altijd op wat al nat is’
Dit Italiaanse spreekwoord kan negatief of positief geïnterpreteerd worden. In negatieve zin drukt het uit dat ongeluk zich altijd op dezelfde mensen lijkt te richten, of dat als er iets misgaat, er meer tegenslagen volgen.
De positieve betekenis is wat gezochter, want regen wordt in het algemeen niet als iets positiefs gezien. Maar wil je het toch positief uitleggen dan zegt het spreekwoord dat wie al geluk heeft, vaak geluk blijft hebben – voorspoed trekt meer voorspoed aan.
In Italië bestaat ook de afgunstige variant ‘La roba va alla roba‘ (bezit trekt bezit aan), die dezelfde betekenis heeft maar meer specifiek verwijst naar materiële welvaart. De Nederlandse versie daarvan is: ‘De duivel sch*t altijd op de grote hoop’.
7. Wijn
Il riso nasce nell’acqua ma deve morire nel vino
‘Rijst wordt geboren in water maar moet sterven in wijn’
Dit is een oud Italiaans spreekwoord dat zijn oorsprong vindt in de rijstteelt. Ook dit gezegde heeft zowel een letterlijke als een figuurlijke betekenis.
De letterlijke betekenis verwijst naar het feit dat rijst in ondergelopen velden (rijstvelden) groeit, maar dat een goede risotto wordt afgemaakt met wijn.
De rijstpluksters (mondine) gebruikten deze uitdrukking figuurlijk om uit te drukken dat na je na hard werken een beloning verdient. In het Nederlands zeggen we ‘loon naar werken’ krijgen.
Comments