De eenzaamheid van moed – Roberto Saviano

De titel van Saviano’s nieuwste – De eenzaamheid van moed (Solo è il coraggio in het Italiaans) klinkt als een eerbetoon en dat is het dan ook. Een eerbetoon aan onderzoeksrechter (in Nederland heet deze functie rechter-commissaris) Giovanni Falcone, die de maffia op Sicilië in de jaren 80 van de vorige eeuw een gevoelige slag wist toe te brengen.

Onderzoeksjournalist Robert Saviano kennen we natuurlijk allemaal van Gomorra, waarmee hij in 2006 internationaal als schrijver doorbrak. Wat volgde was een film, een serie en diverse andere boeken over de onderwereld, die volgens Saviano lang niet zo exclusief Italiaans is als menigeen denkt.

Dit boek, dat als een roman is geschreven, maar op ware gebeurtenissen is gebaseerd (van elk hoofdstuk geeft Saviano aan het einde van het boek zijn bronnen) is het verhaal van de rechter die in de jaren 80 de moed had om het op te nemen tegen de maffia.

23 mei 1992

Want dat daar moed voor nodig was, blijkt wel uit de strijd om de macht die in die jaren volop werd gevoerd. Geen politieagent, geen rechercheur, geen advocaat en zelfs geen rechter was veilig voor de lange arm van de Cosa Nostra, de Siciliaanse maffia. Vele voorgangers van Falcone werden dan ook rücksichtlos uit de weg geruimd. En Falcone zelf uiteindelijk ook, door een bom op de snelweg van vliegveld Punta Raisi naar Palermo, die afging op 23 mei 1992.

Falcone moest sterven omdat hij de maffia te veel dwarszat. Hij was degene die constateerde dat de maffia niet uit losse groepjes criminelen bestond, maar een centrale aansturing had. Degene die haar ideologie wist te doorgronden. En degene die uiteindelijk de omertà wist te doorbreken.

Tijdens het zogenoemde Maxi-proces dat duurde van 1986 tot 1992, stonden honderden maffiosi tegelijk terecht. Zij kregen voor het eerst in tijden lange gevangenisstraffen. Maar liefst 19 keer werd levenslang uitgesproken. De straffen werden uiteindelijk bekrachtigd in hoger beroep en bij het Hof van Cassatie.

De maffia was geen tegenspraak gewend

De maffia – onder leiding van de grote baas Totò Riina – stond perplex. Hoe hadden Falcone en z’n team dat voor elkaar gekregen? De onderwereld was eraan gewend geraakt dat ze altijd vrijspraak of slechts korte straffen kregen. Maar nu was er iemand opgestaan die niet bang was. Die geen dossiers kwijtraakte of procedurefouten maakte. En dus moest hij dood.

Dood, dood, dood. Het spat van elke bladzijde van dit boek dat onvermijdelijk afstevent op die fatale meidag in 1992. Iedereen weet hoe het gaat aflopen, maar toch is het spannend, ondanks de soms repetitieve verwoording van de juridische strijd. Aan alles merk je dat Saviano veel respect heeft voor de man die een kanteling in de strijd tegen de maffia teweeg wist te brengen.

Vooral veel aandacht is er voor de gedachtegangen van Falcone. Hij heeft een vrouw van wie hij houdt, maar die hij meetrekt in zijn werk, waarvan hij weet dat het zal leiden tot zijn dood. ‘Ik ben een wandelend lijk,’ spreekt Falcone uit. Hij rookt en drinkt te veel, want wat maakt het uit? Oud zal hij nooit worden.

Tegenwerking uit eigen kring

Tot overmaat van ramp krijgt Falcone misschien nog wel de meeste tegenwerking vanuit de rechterlijke macht zelf. Superieuren voeren druk op hem uit om te stoppen met zijn jacht op de maffia. Na de eerste successen volgen toch weer vrijspraken. De rechter wordt op een zijspoor gezet en geïntimideerd, juist door degenen die hem zouden moeten steunen en beschermen.

Het is logisch dat de volkswoede groot was na de moord op Falcone, en 2 maanden later die op zijn compagnon, officier van Justitie en onderzoeksrechter Borsellino. De staat had gefaald om de belangrijkste strijders tegen de zware criminaliteit te beschermen.

Maar de wijfelachtige houding van de staat tegenover de maffia veranderde door de moorden wel voorgoed. Binnen een jaar werd de Baas de Bazen Totò Riina gearresteerd en volgden er nog vele massale processen die de Siciliaanse maffia decimeerden.

Soms is De eenzaamheid van moed een wat verwarrende en langdradige verzameling namen, dialogen en gebeurtenissen die voor niet-Italianen misschien wat verder weg staan. Maar zeker voor degenen die meer willen weten over de strijd tegen de nietsontziende maffia, waar we nu ook hier volop mee te maken hebben (‘Het rottende hart van Europa‘ noemt Saviano Nederland), is dit een fascinerend werk.

De eenzaamheid van moed – Het verhaal van Giovanni Falcone
door: Roberto Saviano (vertaald door Anne Tilleman en Wilfred Ploeg)
600 blz.
€ 29,99 (ook verkrijgbaar als e-book voor € 19,99)
Spectrum, juli 2023
ISBN 9789000385980