Het lied van Marina – Tessa Vrijmoed

‘De boeren waren gewend geraakt aan de laagvliegende vliegtuigen, waarin je de soldaten in uniform kon zien zitten. Het geratel van mitrailleurs hoorde bij het leven van alledag. Wanhoopskreten van wie een dierbare onder het puin vandaan probeerde te halen klonken tussen het luiden van de kerkklokken door. En toch, te midden van dat onheil, was ik gelukkiger dan ooit.‘

Voor de schrijver van een boek, essay of artikel is de eerste alinea van groot belang. Je moet de sfeer tekenen, een voorproefje geven van wat gaat komen en zo de lezer meetrekken in het verhaal. Dat lukt niet altijd even goed, maar Tessa Vrijmoed is daarin zeker geslaagd in haar boek Het lied van Marina.

De jonge Nederlandse classica die sinds 2008 in Rome woont en werkt, heeft met haar literaire eersteling – na onder meer twee reisgidsen – een dramatische liefdesgeschiedenis neergezet tegen een heel bijzondere achtergrond: de Castelli Romani, een handvol stadjes in de Colli Albani, de Albaanse heuvels ten zuiden van Rome, in de oorlogsjaren 1943-44.

Het is het verhaal van Marina Corelli, een onafhankelijke jonge vrouw, die een tamelijk zorgeloos bestaan leidt in Castel Gandolfo, waar de paus zijn zomerverblijf heeft. (Ook al is paus Franciscus er maar één keer geweest.)

Castel Gandolfo

Vanuit Castel Gandolfo (ook wel gespeld als Castelgandolfo) kijk je neer op het Lago Albano, een perfect cirkelvormig kratermeer waar Marina graag omheen loopt. Na zo’n wandeling ontmoet zij Leandro, een stoere pianist uit het tweelingstadje Albano met wie ze een stormachtige verhouding aangaat.

Tot zover is de sfeer idyllisch, maar dan komt de harde realiteit om de hoek kijken. Het is zomer 1943, Mussolini is op 25 juli afgezet, de Geallieerden rukken op vanuit Sicilië en de verwachting is dat zij Italië snel zullen bevrijden. (Of veroveren, ’t is maar hoe je het bekijkt.) In plaats daarvan bezetten de Duitsers Noord- en Centraal Italië en verloopt de geallieerde opmars veel moeizamer dan gedacht.

Op 22 januari 1944 proberen Britten en Amerikanen een doorbraak te forceren door een massale amfibielanding op het strand van Anzio, 60 kilometer ten zuiden van Rome. Daarmee komen ook de Castelli in de vuurlinie te liggen.

De Duitsers zenden troepen in een poging om de Geallieerden terug de zee in te drijven. Hun aanvoerlijnen lopen dwars door de Colli Albani, die zodoende het doelwit worden van Amerikaanse bommenwerpers. In Genzano, Marino, Albano en Frascati worden zware vernielingen aangericht en vallen duizenden slachtoffers.

Castel Gandolfo blijft aanvankelijk gespaard en de burgers voelen zich veilig doordat binnen hun gemeente een aanzienlijk deel Vaticaans grondgebied is en president Roosevelt aan paus Pius XII heeft beloofd dat hij de Vaticaanse neutraliteit zal eerbiedigen.

De pauselijke villa, de omringende tuinen en het Pauselijk College Propaganda Fide worden opengesteld voor circa 13.000 burgers uit de Castelli die op dit kleine stukje Vaticaanse grond een veilig heenkomen zoeken. Ook de inmiddels hoogzwangere Marina en haar vriend, die in de chaos van elkaar gescheiden raken.

Bombardement

Maar in de ochtend van 10 februari gebeurt het ongelooflijke: Amerikaanse vliegende forten laten hun bommen vallen op Castel Gandolfo met een voltreffer op het overvolle Propaganda Fide, waar tussen de 500 en 1.000 doden vallen.

Die rampzalige gebeurtenis, die buiten Italië weinig bekend is, vormt de spil waar het boek om draait. Vrijmoed beschrijft het allemaal in helle tinten: de massale vlucht naar het pauselijk gebied; de problematische bevoorrading van hutjemutje opeengepakte vluchtelingen; 40 vrouwen die hun kinderen baren in een door nonnen ingerichte provisorische kraamkamer in de pauselijke slaapkamer; een inval van hongerende Duitse soldaten; de angst, de verbijstering, de wanhoop en de rouw na het bombardement; maar ook de troost die zij put uit Chopin en het moederschap.

Tot aan de epiloog – in de lente van 1944 – blijft Marina’s lied boeien. Het aantal pagina’s gewijd aan zoete liefdesoverpeinzingen en moeizame bevallingen had wellicht wat minder gekund, maar dat kan ook een vooroordeel zijn van een mannelijke lezer.

Tenslotte is Het lied van Marina, zoals het omslag ook aankondigt, ‘bovenal een verhaal over de liefde’. Maar het is ook een stimulans om de Castelli nog eens te bezoeken en Marina te volgen door de straatjes van Castel Gandolfo en met haar af te dalen naar het groen omgordelde meer waar het allemaal begon.

Het lied van Marina
door: Tessa Vrijmoed
336 blz.
€ 22,99 (ook verkrijgbaar als e-book voor € 17,99)
Borgerhoff & Lamberigts, mei 2023
ISBN 9789072201966