Het Pompeï van de gewone man en vrouw

De glorie van het oude Rome leeft door in talloze monumenten, kunstvoorwerpen, geschriften en exposities. Maar de antieke wereld kende ook een andere realiteit, die van het dagelijks leven van slaven, vrijgelatenen, handwerkers, arbeiders, huisvrouwen en prostituées. Die is vooral overgeleverd in archeologische vondsten. De rijkste vindplaats is ongetwijfeld Pompeï, de stad die in het jaar 79 werd verzwolgen door de lava van de Vesuvius en nu een van de grootste toeristische trekpleisters ter wereld is.

Dat maakt Pompeï tot een logische locatie van de tentoonstelling Het andere Pompeï – Gewone levens in de schaduw van de Vesuvius, die vorige week door de directeur van het Archeologisch Park van Pompeï, Gabriel Zuchtriegel, aan de internationale pers werd gepresenteerd.

De geschiedenis van Pompeï, op een andere manier

‘Ditmaal hebben we de geschiedenis op een andere manier willen vertellen,’ zegt Zugriegel. ‘Tot nu toe was er vooral belangstelling voor de elite, en niet voor armen en vrouwen. Dat begon al met de klassieke auteurs, die zelf ook tot die elite behoorden, net als hun lezers. In tentoonstellingen is daarom ook steeds de nadruk gelegd op grote namen, indrukwekkende monumenten en fraaie kunst. Dat zie je ook hier in Pompeï, waar verreweg de meeste bezoekers van de ene met rijke fresco’s versierde patriciërswoning naar de andere lopen, en de kleine woninkjes en taveernen links laten liggen. En dat terwijl de gewone burgers toch zeker 80% van de bevolking van Pompeï uitmaakten.’

Verse broden en sandalen

De expositie is opgebouwd uit materiaal dat bijna allemaal in Pompeï zelf is opgegraven, waarvan een deel als ‘objecten van minder belang’ lag te verstoffen in de magazijnen.

De tentoongestelde voorwerpen gaan van glaswerk en keramiek naar eenvoudige sieraden en beeldjes, afbeeldingen van ambachtslieden en marktkoopmannen, een damspel en de tarievenlijst van een prostituée, tot aan voorraden uit keukenkastjes als tuinbonen, olijven, johannesbrood en granaatappels.

Ook verse broden zijn opmerkelijk goed bewaard gebleven, met dien verstande dat ze volkomen zwart geblakerd zijn. Pompeï is ook vermaard door afgietsels van de lijken van slachtoffers van de uitbarsting van 79. Daarvan zijn er hier ook een paar te zien, maar de nadruk ligt daarbij ditmaal op rekwisieten zoals de nog duidelijk herkenbare sandalen met veters van een op zijn zij liggende man.

Het meest indrukwekkend zijn de voorwerpen die herinneren aan de slaven in de stad: voetboeien, enkelbanden, een herbouwde minuscule slavenkamer met 3 bedden en een armband met de inscriptie ‘van de heer aan zijn slavin’.

Slavenbakkerij

De tentoonstelling sluit goed aan op de recente geruchtmakende opgraving van een bakkerij waar slaven werkten. Dat gebeurde eigenlijk per ongeluk, vertelt Zuchtriegel: ‘Een aanzienlijk deel van de antieke stad ligt nog onder de grond en het was eigenlijk niet de bedoeling om daar op korte termijn nieuwe opgravingen te starten. Maar omdat naast het al uitgegraven gedeelte de bodem begon te verzakken, moest er wel iets gebeuren.’

Zodoende heerst in wijk nummer 9 van Pompeï nu een koortsachtige drukte met op volle toeren werkende graafmachines, steigers die pas blootgelegde muren staande houden en archeologen die fresco’s en mozaïeken reinigen. Bij een rondleiding door directeur Zuchtriegel komen we ook langs de bakkerij, die allesbehalve een prettige werkplek moet zijn geweest.

Politieke propaganda

Naast de oven bevonden zich graanmolens, die door ezels draaiende werden gehouden. De afstand tussen de molens was niet groot genoeg om meerdere ezels tegelijk te laten passeren, zodat de dieren voortgetrokken moesten worden om te voorkomen dat ze elkaar in de weg zouden lopen.

Dat was het werk van slaven, die hier ook samen met de dieren moesten slapen. Een door de archeologen gereconstrueerd luguber detail daarbij is, dat die ruimte alleen hoog gelegen kleine raampjes telde en maar één uitgang had, die was afgesloten met een traliehek. Een waarachtige gevangenis dus.

Naast de molenstenen, de oven en de latrine wijst de directeur op een in het rood geschreven tekst op de muur van de woning van de eigenaar. Het is een oproep om hem, Aulus Rustius Verus, te kiezen tot aedilis, toezichthouder op de stedelijke infrastructuur, een prestigieuze en lucratieve functie.

Met zijn bakkerij, en dus met de belofte van gratis brood, kon hij zijn politieke propaganda kracht bijzetten. Zoals het gezegde luidt: er is niets nieuws onder de zon: nil novi sub sole.

Het andere Pompeï

De tentoonstelling L’altra Pompei – Vite comuni all’ombra del Vesuvio (Het andere Pompeï – Gewone levens in de schaduw van de Vesuvius) is tot het eind van 2024 te zien in het museum dat deel uitmaakt van het Parco Archeologico van Pompeï. Het toneel van de recente opgravingen is vooralsnog niet toegankelijk voor het publiek.