Column: de kerstnachtmis van Toline

Tijdens de kerstdagen was ik te gast bij goede vrienden aan het schilderachtige Iseomeer, gelegen in het noorden van Italië tussen de steden Brescia en Bergamo. Om precies te zijn was ik in het schattige dorpje Toline. Dit dorpje is opgebouwd vanaf het meer omhoog tegen de bergwand van de Trentapassiberg (1.248 m) en een bezoek meer dan waard.

Het heeft een rijke historie en een prachtig kerkje uit de 15de eeuw: de Chiesa di San Gregorio Magno, versierd met vele eeuwenoude fresco’s en natuurlijk een mooi standbeeld van de Madonna met Jezus, het werk van Andrea Fantoni uit 1740.

Stampvolle kerk

Op kerstavond liepen we vanuit het huis van mijn vrienden Celestina en Sergio naar het kerkje. We waren al wat aan de late kant en vele gelovigen en niet-gelovigen, die toch stiekem even de kerstsfeer van de mis wilden proeven, waren al toegestroomd. Het kleine kerkje zat en stond stampvol.

Wij drukten ons tussen de massa door en bemachtigden nog net een wat tochtige staanplaats aan de zijkant, vlak bij de ingang. Vanaf mijn plek had ik prachtig zicht op alle fresco’s, die tijdens de pestperiode overgeschilderd zijn om ook de kerk te ‘reinigen’. Eeuwen later werd deze laag er afgehaald en kwamen de oorspronkelijke fresco’s weer tevoorschijn.

De pastoor, een oude en gebogen man, kwam binnen in zijn mooie, witte kersttoga. Er was een koor dat ‘verstopt’ stond achter het altaar en prachtig zong. 

De misdienaartjes zaten in vol ornaat links naast het altaar, klaar voor hun taakjes. Een paar gemeenteleden lazen een stuk van het kerstverhaal voor uit de bijbel. De sfeer was goed en voelde vredig, precies zoals het volgens de traditie moet zijn.

Het hele kerstverhaal

De preek volgde. De pastoor las met monotone stem het hele kerstverhaal letter voor letter op uit een heel grote bijbel en moest hierbij op zijn tenen gaan staan om het te kunnen lezen. Mijn beeld van de mooie, traditionele kerstmis werd hierdoor wel enigszins vertroebeld.

Het moment van het avondmaal brak aan. Volgens de regels van de Katholieke Kerk mag je alleen de hostie gaan halen als je van tevoren te biecht bent gegaan. Maar ja, wie controleert dat op het moment dat je voor de pastoor staat en je mond open doet om het ouweltje in ontvangst te nemen? Het is op basis van vertrouwen én het eigen geweten natuurlijk.

Ferme teugen

De pastoor genoot zichtbaar van de wijn in de mooie, glanzende kelk. Hij dronk zelfs tot twee keer toe een kelk met ferme teugen leeg. Ik dacht: tjonge, dat gaat er goed in bij die man. Vervolgens deed hij er water in, draaide de kelk driftig rond en dronk dit ook op. Daarna pakte hij een groot, wit servet en begon de kelk af te drogen. Hij rommelde wat met een sleutel in een kastje boven het altaar en daarin verdwenen uiteindelijk zowel de wijnkelk als de kelk waar de hosties in zaten.

Buona Pasqua!

Hij ging weer staan voor het altaar en hief zijn armen ten hemel om ons de zegen te geven. Eerst werden er nog driftig handen geschud om elkaar pace te wensen, een mooi gebaar in de huidige wereld vol geweld.

Opnieuw gingen de armen van de pastoor omhoog en ik bereidde me voor op een Buon Natale a tutti voi, een Prettig Kerstfeest voor u allen. Maar tot mijn grote ontzetting en die van mijn mede-misbezoekers riep de pastoor uit: ‘Buona Pasqua!’, ‘Goede Pasen!’

Mijn vrienden keken mij ook met grote ogen aan en we begonnen te lachen. De pastoor was zich van geen kwaad bewust en verdween achter schermen. Zou hij dan toch te snel en te veel wijn hebben gedronken, schoot het even door mij heen? Of zou het zijn leeftijd zijn? Jonge pastoors worden immers steeds schaarser, ook in het overwegend katholieke Italië.

Wij sloten de mis buiten af onder het genot van een beker glühwein, vin brulé en een lichtelijk droog stuk panettone, geheel volgens de Italiaanse kersttraditie.