Nog een referendum: ook Noord-Italië stemt over autonomie

Catalaanse toestanden in Italië? Die vraag heeft in de Italiaanse en Europese pers even rondgezongen na de tumultueuze volksstemming van 1 oktober in Catalonië. Tenslotte worden op 22 oktober ook in de Noord-Italiaanse regio’s Lombardije en Veneto autonomiereferenda gehouden. En wie weet wat voor bedreiging die wel niet voor de nationale eenheid zouden kunnen vormen. Maar die vrees heeft niet lang geduurd. De tekst die in Milaan en Venetië aan de kiezers wordt voorgelegd, is heel wat gematigder dan die van Barcelona.

Regionale autonomie

Er is uitdrukkelijk geen sprake van onafhankelijkheid, maar van meer regionale autonomie. Het gaat daarbij bovendien niet om een bindend maar om een raadgevend referendum en het Constitutionele Hof heeft er ook nog eens zijn zegen aan gegeven. In Lombardije wordt de kiezer gevraagd of hij wil dat: 

De ‘Regio Lombardije, binnen het kader van de nationale eenheid, de noodzakelijke institutionele stappen onderneemt om de Staat de toekenning te verzoeken van verdere vormen en omstandigheden van autonomie’. In Veneto doen ze het bondiger: ‘Wilt u dat aan de Regio Veneto verdere vormen en omstandigheden van autonomie worden toegekend?’

Uiterst braaf, dus.

Nederlandse tablets

De stemming krijgt ook een Nederlandse link. De Regio Lombardije heeft namelijk 23 miljoen euro uitgegeven voor de aankoop van 24.000 tablets met een elektronische stem-app, die geleverd worden door het Nederlandse bedrijf Smartmatic, ’s werelds grootste producent van elektronische kiesapparatuur. In een voorlichtingsfilmpje legt een functionaris trots uit hoe de Lombarden zo als eersten in Italië elektronisch mogen stemmen.

Lega Nord

De gangmaker achter de stemming is de Lega Nord, die in beide gewesten ook de gouverneur levert: Roberto Maroni in Lombardije en Luca Zaia in Veneto. Maar de Lega is al lang niet meer de rabiate afscheidingsbeweging die aan het begin van de jaren 90 nog ‘los van Rome’ wilde. Zij heeft al een paar keer deelgenomen aan nationale regeringen en haar huidige leider Matteo Salvini probeert, tot nu toe zonder veel succes, om het regionale stigma af te werpen en de Lega om te vormen in een grote landelijke rechtse volkspartij.

Autonome gewesten

De roep om onafhankelijkheid is daarom ook verwaterd tot een verzoek om uitgebreidere regionale beslissingsbevoegdheden. Het model daarbij zijn de zogeheten Regioni a Statuto Speciale, gewesten die bijzondere bevoegdheden hebben op gebieden zoals onderwijs, toerisme, openbare werken en belastingheffing. Het gaat daarbij om vijf van de twintig gewesten die Italië telt:

• Valle d’Aosta
• Trentino-Zuid-Tirol (dat weer verdeeld is in de twee autonome provincies Trentino en Süd-Tirol)
• Friuli-Venezia Giulia
• Sicilië
• Sardinië

Het Statuto Speciale biedt daarnaast belangrijke fiscale voordelen: deze regio’s kunnen over een groter deel van hun belastingopbrengst rechtstreeks beschikken, in plaats van deze eerst af te dragen aan de nationale fiscus en vervolgens vanuit Rome (deels) weer terug te krijgen.

Nettobetalers

Dat zou ook Veneto en Lombardije, die landelijk gezien nettobetalers zijn, goed uitkomen. Veneto wil minstens 80% in eigen zak houden. Dat is ook altijd een belangrijke stimulans voor de autonomiebeweging geweest. Het gaat dus ook om geld en daar kan natuurlijk niemand tegen zijn. Om die reden adviseren bijna alle lokale partijen dan ook om JA te stemmen, zelfs de Vijfsterrenbeweging, die anders tegen alles is wat zij niet zelf heeft voorgesteld.

Quorum

De enige onzekerheid is de opkomst. Hoe hoger die is, hoe sterker de gewestelijke bestuurders staan in gesprekken met Rome. In Veneto, waar het regionaal sentiment sterk is en je in gesprekken op straat te horen kunt krijgen dat ‘de Venetiaanse Republiek duizend jaar heeft bestaan en Italië maar 150’, is de belangstelling groot.

In Lombardije, waar het gevoel van eigenheid minder sterk leeft – tenslotte is Milaan de economische hoofdstad van Italië -, is de stemming een stuk lauwer. Zodoende is in Veneto een quorum gesteld – als de opkomst beneden de 50% ligt, is de stemming niet geldig -, maar heeft men daar in Lombardije wijselijk van afgezien.

Hoe dan ook, op 22 oktober breekt in Venetië en Milaan niet de revolutie uit.

Update 23 oktober 2017

Bij de referenda in Lombardije en Veneto heeft de overgrote meerderheid van de stemgerechtigden (meer dan 90%) zoals verwacht vóór meer autonomie gestemd. In Veneto is de minimale opkomst van 50% gehaald, waarmee het referendum rechtsgeldig is.

Beeld: YouTube