Paestum: dit zijn de magische bezienswaardigheden

De best bewaarde Griekse tempels vind je niet in Griekenland, maar in Zuid-Italië, het oude Magna Graecia. De meest bekende zijn die van Sicilië, met de Tempelvallei van Agrigento, de resten van Selinunte en de prachtige tempel van Segesta. Maar minstens zo belangrijk is Paestum, 40 kilometer ten zuiden van Salerno in Campania waar tempels en muren er nog bijna net zo bij staan als 2.500 jaar geleden. Een absolute must voor liefhebbers van geschiedenis, cultuur en Italië.

Een 2.600 jaar oude stadsmuur

Paestum werd omstreeks het jaar 600 voor Christus gesticht als Poseidonia (stad van Poseidon, de god van de zee) door kolonisten uit Sybaris, een Griekse stad aan de zuidkant van Calabrië. De nieuwe stad lag dicht bij zee in de vruchtbare vlakte van de rivier de Sele en voldeed daarmee aan de voornaamste wensen van de kolonisten: bereikbaarheid, zoet water en akkergrond.

Weliswaar waren er al een paar inheemse dorpen, maar de bewoners daarvan waren geen partij voor de goed georganiseerde Grieken en werden zonder veel omhaal naar het binnenland verjaagd.

Maar ook de nieuwe kolonie was niet helemaal veilig. Daarom bouwden de Grieken aan de monding van de Sele een heraion, een heiligdom gewijd aan Hera, de echtgenote van oppergod Zeus. Zij moest hen beschermen tegen de Etrusken, die een bedreiging vormden vanuit het noorden.

Om Poseidonia heen werd een meters brede en 5 kilometer lange stadsmuur aangelegd, waarvan het grootste gedeelte nog overeind staat.

Kaart van Paestum met daarop de bezienswaardigheden

De 3 Dorische tempels van Paestum

Omstreeks 550 v. Chr. kon de jonge stad pronken met de aanleg, aan de zuidzijde van de bebouwde kom, van een prestigieuze, ook aan Hera gewijde Dorische tempel, die bekend staat als de Basilica.

Aan de noordkant volgde tussen 510-500 v. Chr. een tempel – il Tempio di Cerere – die volgens de overlevering gewijd zou zijn aan Ceres, de godin van de landbouw, maar in werkelijkheid gaat het om een tempel van Athene, godin van wijsheid en oorlog.

De derde en meest monumentale tempel verrees omstreeks 480-470 v. Chr. naast die van Hera. Hij staat bekend als de Tempio di Nettuno, ook al wijst niets erop, dat hij was gewijd aan de god van de zee (Poseidon in het Grieks, Neptunus in het Latijn).

Aan wie dan wel, dat weten we niet, maar archeologen hebben gesuggereerd dat dit bouwwerk bedoeld kon zijn als een dankbetuiging aan de goden voor de Griekse overwinningen op Perzen, Carthagers en Etrusken in die jaren.

Van Grieken, Lucani en Romeinen

Aan die glorietijd kwam later in de 5de eeuw v. Chr. een eind toen de Griekse stadstaten met elkander op de vuist gingen met als treurig einde de gruwelijke vete tussen Athene en Sparta, uitputtend beschreven door Ilja Pfeijffer in zijn roman Alkibiades.

Ook Poseidonia ontkwam daaraan niet. Tegen het eind van de 5^e eeuw v. Chr. werd het overgenomen door de Lucani, een Italisch volk dat toen al een groot deel van Zuid-Italië in handen had. Zij herdoopten de stad in Paistom, maar moesten haar op hun beurt afstaan aan de Romeinen, die de stad annexeerden in 273 v. Chr. en haar naam verbasterden tot Paestum.

Bij al die machtswisselingen werd er betrekkelijk weinig verwoest. Waarschijnlijk ging het om een geleidelijke overgang, waarbij de tempels grotendeels intact en in gebruik bleven. Kort na het begin van onze jaartelling werd Paestum nog omschreven als een oppidum (versterkte stad), maar daarna liep het gebied langzaam leeg.

De woningen van de antieke stad stortten ineen en verdwenen onder aarde waarop schapen, paarden en (mozzarella)buffels graasden. Alleen de tempels bleven er fier bovenuit torenen.

Zodoende ligt Paestum, dat in 1998 tot Werelderfgoed van de UNESCO werd uitgeroepen, nog altijd in een landelijke omgeving, in tegenstelling tot bij voorbeeld Agrigento waar ze bijna tot in de Tempelvallei nieuwgebouwd hebben.

Terug in de tijd

Een wandeling in het park van Paestum is een magische ervaring. Door de alles dominerende tempels en de kaarsrechte haaks op elkaar staande straten, die laten zien wat voor een bouwmeesters en stadsplanners die Grieken waren.

Door de in grote blokken plaatselijk gewonnen travertijn opgetrokken antieke muren, de basaltwegen, het raadselachtige sacello (een soort kapel) met zijn dak van terracotta tegels, het Romeinse theater, de monumentale olijfbomen en steeneiken en niet te vergeten het ruime picknickterrein en de belendende restaurantjes.

Alle ingrediënten voor een aangenaam – en leerzaam – dagje. (Het hele jaar door, maar vooral in lente en herfst, wanneer het weer meestal goed en de temperatuur draaglijk is.)

Museum Paestum: dansende vrouwen en de Duiker

Vergeet dan ook niet het zeer moderne museum (tegenover de ingang tot het archeologische terrein). Hier zijn niet alleen gebruiksvoorwerpen, beelden, maskers en vazen uit Paestum bijeengebracht, maar ook tientallen metopen van het heraion aan de Sele (dat zelf slecht bewaard is gebleven).

Het gaat daarbij om de reliëfs in de vorm van leeuwenkoppen, dansende vrouwen en scènes uit de Griekse mythologie, die oorspronkelijk de strook boven de zuilen van de tempel sierden.

Verder heeft het museum een enorme collectie van – vaak wonderwel goed bewaard gebleven – schilderingen afkomstig van de binnenkant van Griekse en Lucaanse tombes uit de onmiddellijke omgeving van Paestum: afbeeldingen van mensen, dieren en mythologische wezens.

De bekendste daarvan is de Tuffatore, de Duiker, een naakte jongeman die vanaf een springplank de diepte in duikt, vermoedelijk als verzinnebeelding van de overgang naar de andere wereld. (Op het ogenblik is de zaal van de Duiker gesloten voor onderhoud, maar begin 2024 gaat hij weer open.)

Het museum bezit zo’n 300 beschilderde wanden van tombes, waarvan maar een klein deel tentoongesteld kan worden. Maar als je een tour maakt met de gids, dan krijg je ook de rest van de verzameling in de te zien, in de krochten van het museum. En dat is ook weer een interessante ervaring.

Praktische informatie Paestum

Openingstijden, prijzen en toegangskaarten

• Het Archeologisch Park van Paestum en het nabije Velia is geopend van 8.30 uur – 19.30 uur.
• Prijzen: van november tot februari € 10; jongeren tot 25 jaar € 2; van maart tot november € 15; jongeren tot 25 € 2.
• Toegangskaarten te koop bij het museum, bij de hoofdingang voor de Tempio di Nettuno of online. Nadere info op Museo Paestum (officiële website). Ook in het Engels.

Eten en overnachten

Aan eetgelegenheden geen gebrek in Paestum. Tegenover de hoofdingang tot het archeologisch terrein kun je terecht voor een bord pasta of snelle hap. Even verderop, aan de Via Tavernelle, lunch of dineer je pal tegenover de antieke stadsmuur bij Antiche Mura of Ristorante Tavernelle. Een paar kilometer verderop kun je genieten van de grandioze (en ook iets duurdere) keuken van Ristorante Osteria Demetra, Via Laura 104 Capaccio. (Paestum ligt in de gemeente Capaccio.)

Op het kaartje hieronder zie je de mogelijkheden om te overnachten dicht bij het Archeologisch Park van Paestum.