PAX: Oorlog en vrede in het gouden tijdperk van Rome – Tom Holland

Pax is het laatste deel van de trilogie van Tom Holland over het Romeinse Rijk, voorafgegaan door Rubicon en Dynastie. Pax is goed leesbaar als losstaand boek en is misschien wel het interessantste boek uit de drieluik, omdat het de periode schetst van het machtige rijk op zijn hoogtepunt.

Geschiedkundige Tom Holland (1968) is de veel ge­lezen en zeer geprezen auteur van titels als Rubicon, Dynastie, Perzisch vuur, Het vierde beest en Heerschappij. Zijn podcast The Rest is History wordt door miljoenen mensen beluisterd.

De gerenommeerde historicus beschrijft de vele aspecten van deze tijd, waaronder oorlog en vrede, het bruisende leven in de hoofdstad en de dreiging van barbaarse volkeren aan de grenzen, evenals de dynamiek tussen keizers en slaven.

In Pax komen alle belangrijke gebeurtenissen voorbij, zoals de val van Jeruzalem, de constructie van het Colosseum, de bouw van de Muur van Hadrianus, de veroveringen van keizer Trajanus en de opkomst en verspreiding van het christendom.

In 27 v.Chr. werd Antonius door de Senaat uitgeroepen tot keizer Augustus, wat het begin markeerde van de Pax Romana, ook wel bekend als de Vrede van Augustus.

Augustus, die leefde van 63 v.Chr. tot 14 n.Chr., besloot af te zien van verdere expansie en concentreerde zich in plaats daarvan op het versterken van de grenzen. Deze grenzen werden gemarkeerd door de Rijn en de Donau in het noorden, de Sahara in het zuiden en bevriende bufferstaten in het oosten.

Binnen het uitgestrekte rijk werd het Romeins recht ingevoerd en het Latijn werd naast het Grieks in het oosten de officiële taal. Een groot aantal inwoners in de provincies kreeg het Romeinse burgerschap, terwijl veilige handelsroutes over land en zee alle uithoeken van het rijk met elkaar verbonden. Overal werden dezelfde Romeinse munten geaccepteerd, waarop de opeenvolgende keizers graag hun veroveringen lieten afdrukken.

Rome zelf groeide uit tot een metropool van een miljoen inwoners, wat nog steeds te zien is aan de omvang van de muur die keizer Aurelianus aan het einde van de 3de eeuw om de stad liet bouwen. Rome werd verfraaid met indrukwekkende openbare werken, waaronder het Colosseum, het Pantheon en het Forum.

De Pax Romana was over het algemeen een tijd van relatieve rust binnen het Romeinse Rijk. Er waren enkele excessen van heersers zoals Nero, wiens dood leidde tot een korte burgeroorlog bekend als het Vierkeizerjaar (69 n.Chr.), waarin opeenvolgende keizers snel aan de macht kwamen en werden omvergeworpen.

Tom Holland biedt aan het begin zijn boek veel ruimte aan de soms gruwelijke gebeurtenissen die zich tijdens dit bewogen jaar afspeelden. Dat heeft er ook mee te maken dat er uit deze periode heel veel schriftelijke bronnen zijn om uit te putten, zoals Holland zelf in zijn voorwoord schrijft.

Hij illustreert alles aan de hand van interessante kaarten van veroveringen en legerplaatsen in heel Europa. Daarnaast heeft hij foto’s van beelden, munten, schilderijen uit die tijd opgenomen, aangevuld met foto’s van Romeinse plekken en gebouwen die je nog altijd kunt bezichtigen.

Het is mooi om te lezen hoe weerzinwekkend de Romeinen de barbaren in de uithoeken van hun rijk vonden, bijvoorbeeld in het gebied waar nu Nederland en Duitsland ligt. Zo tekent Holland de woorden van Romeinse schrijvers uit die tijd op over hoe de ‘barbaren’ met hun handen eten, zeehondjesvlees eten en nauwelijks iets aan persoonlijke hygiëne doen. Logisch dat deze volkeren gepacifeerd en geciviliseerd moesten worden.

Goed dat Holland de geschiedenis van de Romeinen aan de hand van hun eigen normen en waarden beschrijft en niet in de woke-valkuil trapt om alle gebeurtenissen van toen door de politiek-correcte bril van nu te bezien.

Op de laatste bladzijden beschrijft Tom Holland hoe keizer Hadrianus op 24 januari 138 – zijn 62ste verjaardag – de senatoren bij zijn ziekbed ontbood en een plan ontvouwde waarmee de Pax Romana nog enkele decennia voort zou kunnen duren.

Om te beginnen had hij een adoptiefzoon uitgekozen, iemand die gewaardeerd werd vanwege ‘zijn edele karakter, zijn mildheid, mededogen en behoedzaamheid, al te volwassen om nog domme dingen te doen maar niet zo oud dat hij zijn plichten zou verzaken’: de senator Titus Aurelius Antoninus. Bovendien had hij besloten dat Antoninus op zijn beurt Hadrianus’ favoriete achterneef moest adopteren, de uiterst veelbelovende Marcus Annius Verus. Antoninus moest een paar dagen nadenken of hij in staat zou zijn de wereld te regeren en besloot toen Hadrianus’ voorstel te accepteren. Bij de formele adoptie op 25 februari kreeg hij de naam Titus Aelius Hadrianus Caesar Antoninus. Toen Marcus Annius door Antoninus geadopteerd werd kreeg hij de naam Marcus Aurelius.

Hadrianus had het goed gezien en de opvolgingen verliepen verder probleemloos. De Pax Romana duurde ongeveer tot het jaar 180, het sterfjaar van Marcus Aurelius. Daarna breken er opnieuw onlusten uit en wordt steeds duidelijker hoe moeilijk het is zo’n groot gebied te blijven verdedigen tegen vijandelijkheden.

Tom Holland biedt met Pax een heel compleet overzicht van de hoogtijdagen van het Romeinse Rijk neergezet en doet dat op een meeslepende, fascinerende manier. Het boek laat zich lezen als een roman met soms schokkende wendingen en bevat voor iedereen nieuwe inzichten over de periode die heel Europa heeft gevormd. Een knap staaltje schrijfwerk. Overigens ook complimenten voor de vertaler, die zijn klus duidelijk heel serieus heeft genomen.

Als je geïnteresseerd bent in het Romeinse Rijk en de zich opvolgende dynastieën van heersers, zal dit boek je zeker bekoren. Dan is de complete trilogie ook wel iets wat je graag in je kast zou willen hebben staan.

Het boek wordt uitgegeven met een harde kaft met een papieren flap, maar is ook als e-book beschikbaar.

Pax – Oorlog en vrede in het gouden tijdperk van Rome
door: Tom Holland, vertaald door: Arian Verheij
399 blz.
€ 32,50 (ook verkrijgbaar als e-book voor € 15,99)
Athenaeum, juli 2023
ISBN 9789025316488