Sarah Monni
Italië is een land van vele talen en dialecten: officieel zijn het er 34. Maar als je de dialecten van alle individuele steden en dorpen meerekent, zijn het er vast nog veel meer. Bekende talen en dialecten zijn natuurlijk het Italiaans, het Siciliaans (U Sicilianu), het Napolitaans (Napulitano) en het Romeins (Romanesco). Een taal waar veel mensen minder bekend mee zijn is het Sardijns (Sardu). Ik laat je er graag kennis mee maken!
Helaas spreek ik zelf maar weinig Sardijns. Mijn Sardijnse vader sprak toen ik jonger was vooral veel Italiaans tegen me. Een ontwikkeling die ook zichtbaar is op het eiland zelf: steeds minder jongeren spreken een goed woordje Sardijns.
Op zich niet vreemd, ook in Nederland gebeurt dit. Je kunt het goed vergelijken met Fries: ook officieel een andere taal dan Nederlands, maar een stuk minder gesproken dan pak ‘m beet 100 jaar geleden. Ergens toch zonde, want Sardijns is een unieke taal.
De geschiedenis van de Sardijnse taal
De geschiedenis van de Sardijnse taal is vrij complex, vanwege de vele culturen die in de loop van de tijd zijn gekomen en gegaan. Na de val van het Romeinse Rijk werd Sardinië onder andere door Carthagers, Vandalen, Byzantijnen, Pisanen, Genuezen en Spanjaarden bezet. Het resultaat? Een mix van leenwoorden en uitdrukkingen uit meerdere talen, zoals het Latijn, Grieks, Arabisch en Catalaans.
De exacte oorsprong van het Sardijns blijft nog wat mysterieus. De meeste taalkundigen zijn het er echter wel over eens dat het Sardijns tot de Romaanse taalfamilie behoort en nauw verwant is aan het Latijn. Sommigen zouden zelfs zeggen dat het dé moderne taal is die nog het meeste lijkt op Latijn.
Ondanks alle invloeden heeft het Sardijns een eigen identiteit behouden. In verschillende regio’s van het eiland worden ook verschillende dialecten van het Sardijns gesproken. Het Campidanese-dialect wordt voornamelijk in het zuiden gesproken, terwijl het Logudorese-dialect dominant is in het noorden. Deze dialecten worden dus vaak beschouwd als varianten van het Sardijns, maar sommige taalkundigen zouden het zelfs aparte talen noemen.
Het hedendaagse Sardijns
Tegenwoordig staat het Sardijns dus wel voor wat uitdagingen. Het dominante Italiaans als de officiële taal van Italië heeft gezorgd voor een afname van het gebruik van het Sardijns, vooral onder jongeren en in stedelijke gebieden.
Maar uitgestorven is het nog niet: zo’n 80% van de Sardijnen spreekt nog Sardijns. Wel noemenswaardig is dat veruit de meeste sprekers van de taal op het eiland wonen. Sardinië heeft namelijk 1,5 miljoen inwoners, en er zijn op de wereld 1,35 miljoen sprekers van het Sardijns.
Op vrij veel scholen in het basisonderwijs worden lessen in het Sardijns gegeven. In 2018 werd hier een wet voor aangenomen, met als doel om de Sardijnse taal in leven te houden. Op zich lukt dat op deze manier aardig goed, maar toch heeft het Sardijns nog de reputatie een ‘boerse’ taal te zijn. Om die reden worden zaken als officiële documenten en straatnaamborden nog altijd in het Italiaans geschreven.
Een lesje Sardijns
Sardijns verschilt vrij sterk van het Italiaans. Zelf spreek ik op basisniveau Italiaans, maar van Sardijns kun je met die kennis niet erg veel maken. Als mijn tantes me tijdens vakanties in het Sardijns iets vroegen, keek ik ze dus schaapachtig aan. Tijdens mijn onderzoek voor dit artikel heb ik dan zelf ook wat bijgeleerd. Tijd voor een kort lesje Sardijns!
| Nederlands | Sardijns | Italiaans |
| Goedendag | Bonas dies | Buongiorno |
| Hallo | Saludi | Ciao, salve |
| Hoe gaat het? | Comment’istas? | Come stai? |
| Ik heb het niet begrepen | No appo cumpresu nudda | Non ho capito niente |
| Spreek je Engels? | Faeddas s’inglesu? | Parli Inglese? |
| Ik heet | Mi naro | Mi chiamo |
| Bedankt | Gratzias | Grazie |
| Aangenaam | Praghere | Piacere |
| Tot ziens | Adiosu | Arrivederci |
| Ik kom uit Nederland | Benzu de Olanda | Vengo dall’Olanda |
| Pardon | Iscusa-mi | Scusi |
| Geen probleem | De nudda | Di niente |
| Help! | Sirvone! | Aiuto! |
| Huis | Domu | Casa |
Misschien herken je een aantal woorden uit het Spaans. Een paar andere woorden tonen wel weer gelijkenissen met het Italiaans. Zo zie je maar dat het echt een mengelmoes is van verschillende talen en dialecten.
Mijn persoonlijke favoriete Sardijnse woord is ajò, wat zoiets betekent als ‘kom op’. Een Sardijn zou dit kunnen zeggen wanneer hij het niet met je eens is bijvoorbeeld. Maar ook als-ie zijn vrienden roept om te gaan, op een gezellige manier. Er is geen letterlijke vertaling van, en dat is precies wat het zo authentiek maakt. Wanneer je Sardinië bezoekt, zul je de uitdrukking ‘ajò’ dan ook regelmatig tegenkomen op souvenirs zoals t-shirts.
Oefenen maar
In Nederland kun je talloze cursussen volgen om Italiaans te leren, bijvoorbeeld die van Dit is Italië. Een cursus Sardijns volgen is helaas wat lastiger, in ieder geval vanuit het Nederlands. Maar spreek je nou vrij aardig Engels of Italiaans, dan kun je de app GigaSardinian installeren om Sardijns te leren. Let op, de app is alleen beschikbaar op Android-systemen. Heb je die niet, dan kun je ook de gratis pdf downloaden.
Sta je na het lezen van dit artikel al te popelen om je Sardijns te oefenen? Pak de koffers maar vast in: Sardinië is een groot en divers eiland met veel mooie bestemmingen, zoals Pula of Alghero.
Leuk blog!