Venetië loopt leeg

‘49.999’ stond er dreigend op de affiches en spandoeken die stadsbewoners in de afgelopen maanden ophingen in Venetië. En nu is het zover. Deze zomer is het aantal inwoners van de stad gedaald tot beneden de 50.000, en het einde is nog niet in zicht. Toerisme is vrijwel de enige bron van inkomsten geworden, zodat de stad in de lagune steeds meer gaat lijken op haar kopie in Las Vegas. De weinige overgebleven Venetianen vragen zich af wat er nog gedaan kan worden om hun stad te redden van de totale leegloop.

Op het toppunt van haar glorie in de 15^e eeuw, toen Venetië aan het hoofd stond van een maritiem handelsimperium, telde zij nog ruim 200.000 inwoners. Met de opkomst van intercontinentale zeeroutes in de 16^e eeuw en het verlies van haar onafhankelijkheid in 1795 kwijnde de Venetiaanse economie weg en lieten handel en industrie haar steeds meer links liggen. In 1977 woonden er nog 100.000 mensen in Venetië, in 2002 waren het er 64.000 en nu dus minder dan 50.000.

Venetië als dorp

Naar Italiaanse maatstaven is Venetië daarmee teruggebracht tot een dorp. Een dorp, dat enkel leeft bij de gratie van zijn verleden. De productieactiviteiten hebben zich verplaatst naar het vasteland waar de industriestad Mestre – die deel uitmaakt van de gemeente Venetië – met een kleine 100.000 burgers de voormalige moederstad qua bevolking al ruimschoots heeft overvleugeld.

Het gewestelijk bestuur, het gerechtshof, musea, theater en de universiteit Ca’ Foscari, met ruim 5.000 studenten toch maar een kleintje, zetelen nog in de stad, maar verder is het alles hotels, B&B’s, eet- en drinkgelegenheden, gondels, gidsen en prullaria.

Venetië is in de afgelopen decennia aan verscheidene bedreigingen blootgesteld. In de eerste plaats die van het acqua alta: hoog water. Dat werd maar al te duidelijk op 4 november 1966, toen een stormvloed het water in de lagune opjoeg tot 194 cm boven normaal en enorme schade werd aangericht aan monumenten, kunstschatten en woonhuizen.

Corruptie en cruiseschepen

Na jaren van heftige discussie, eindeloos talmen en nieuwe overstromingen werd in 2003 begonnen met de aanleg van de bewegende stormvloedkering MOSE. Een paar jaar later bleek MOSE het voorwerp van een gigantische corruptieaffaire die zelfs de gouverneur van de regio Veneto in de gevangenis bracht, maar uiteindelijk is de stormvloedkering in 2020 toch in gebruik genomen. Daardoor lijkt dit probleem vooralsnog opgelost.

Dat geldt (min of meer) ook voor de enorme cruiseschepen, monsters van 300 meter lang, 40 meter breed en hoog als een flatgebouw die de lagune doorkruisen. Tot dit jaar voeren die daarbij door het Canale della Giudecca dwars door Venetië heen en meerden zij aan voor het San Marco-plein, met gevaar voor het verkeer, de waterhuishouding en de aanblik van de stad.

Afgelopen juli heeft een regeringsdecreet daar een einde aan gemaakt en nu worden de grootste boten aan de overkant van de lagune ontscheept en de passagiers per bus of sloep naar Venetië gebracht. Maar dat was niet naar de zin de Venetiaanse wethouder van toerisme, die veel liever ziet dat de reuzenboten in Venetië blijven aanmeren om hun ladingen passagiers rechtstreeks in het centrum af te leveren.

Overtoerisme

Daarmee zijn we dan meteen bij het derde probleem van Venetië, dat van het zogeheten ‘overtoerisme’, dat Ilja Pfeijffer zo treffend heeft beschreven in zijn boek Grand Hotel Europa. Iedereen wil wel eens een selfie maken voor de kathedraal van San Marco, op de Rialtobrug of in een gondel. Zodoende is het aantal bezoekers in de afgelopen jaren exponentieel gestegen, tot 32 miljoen in 2019, het laatste pre-coronajaar. Dat zijn er bijna 100.000 per dag, van wie de meeste de standaardroutes volgen door het stadscentrum dat daardoor steeds meer de aanblik biedt van een overvolle bazaar van vals Murano-glaswerk, plastic carnavalsmaskers en dure pizza’s van dubieuze kwaliteit.

Daarbij komt nog dat steeds meer bewoners hun woning transformeren in lucratieve B&B’s en zelf verhuizen naar het vasteland. Een trieste aanblik voor wie Venetië nog kent als een stad met economische activiteit en een eigen buurtleven. Zoals de 76-jarige Venetiaanse journalist Riccardo Calimani, die onlangs in La Stampa schreef: ‘Wij, de volhardende Venetianen, kijken droevig toe hoe steeds meer burgers vluchten uit een stad die de gevangene van haar verleden is geworden en slachtoffer van dagjesmensen.’

Leefbaarheid vs toerisme

Hoe dus te voorkomen dat Venetië alleen nog maar een toeristisch Disneyland wordt? Dat is het onderwerp van een debat zonder eind waarin grosso modo twee deelnemers frontaal tegenover elkaar staan. Aan de ene kant het milieuvriendelijke Venetië, dat bezorgd is voor gevolgen van het massatoerisme en wordt gesteund door verschillende groepen binnen- en buitenlandse ‘vrienden van Venetië’ die de stad het liefst precies zou houden als zij is. Daartegenover staan de mensen die leven van het toerisme en voor wie de stroom niet groot genoeg kan zijn.

Een compromis lijkt nauwelijks mogelijk, maar burgemeester Luigi Brugnaro, zelf net als een flink deel van zijn electoraat niet afkerig van het massatoerisme, wil het wel proberen en heeft daarvoor een paar goede voornemens geformuleerd. Zo wordt vanaf volgend jaar een ‘toegangsheffing’ van 3 tot 10 euro p.p. ingevoerd voor bezoekers die niet in de stad blijven overnachten.

Een akkoord met de Venetiaanse universiteit moet leiden tot een verdubbeling van het aantal studenten. En door strengere regels op te stellen voor tijdelijke verhuur moeten B&B’s weer vrijkomen voor permanente bewoning. We zullen zien wat ervan terechtkomt.