Verkiezingen zetten Italië op zijn kop

‘Di Maio wint. Italië onbestuurbaar.’ Met die kop vatte dagblad La Stampa maandag 5 maart bondig de situatie samen die is geschapen door de verkiezingen van de dag ervoor. Bij de exitpolls van zondagavond 4 maart leek er nog niet sprake te zijn van een politieke aardverschuiving, maar zoals wel vaker het geval is, zaten ook ditmaal de peilingen er fiks naast.

Winnaar: Vijfsterrenbeweging

De grote winnaar is inderdaad Luigi Di Maio, de capo politico van de Vijfsterrenbeweging (M5S), die met 32% veruit de grootste partij werd. Maar ook het resultaat van de Lega (17%) is verrassend. De voormalige noordelijke afscheidingsbeweging begint langzamerhand ook voet aan de grond te krijgen in het zuiden, waar verder de M5S oppermachtig is. Samen komen de anti-establishment-partijen daarmee op de helft van de stemmen. Een duidelijke roep om een nieuwe koers. Maar welke kant op? Dat is nu de vraag.

Dramatische uitslag voor PD

Voor de Partito Democratico (PD) is de uitslag dramatisch. De partij van premier Gentiloni en – vooral – van zijn voorganger Renzi kelderde van 41% bij de Europese verkiezingen van 2014 naar 19%, minder dan de helft. De PD is niet de eerste sociaaldemocratische partij die zoiets overkomt, maar voor Renzi is het wel reden om serieus na te gaan denken over de toekomst van zijn partij en zichzelf.

Matteo Salvini

Niet minder verrassend is het slechte resultaat van Forza Italia (FI): 14%. Geen enkele peiling had het aangekondigd, maar FI is nu duidelijk de mindere van coalitiegenoot Lega.  Het lijkt erop, dat veel rechtse kiezers de voorkeur hebben gegeven aan de jonge krachtfiguur Matteo Salvini, leider van de Lega, boven de inmiddels 81-jarige oprichter en voorman van FI, Silvio Berlusconi, wiens greep op de Italiaanse politiek, ook al weer onverwacht, nu wel heel zwak geworden is.

Wat nu?

Dat is de grote vraag. Geen enkele van de drie grote blokken die in deze verkiezingen tegenover elkaar stonden – centrumrechts (FI, Lega en wat kleine partijen); M5S: centrumlinks (PD plus een paar satellieten) – heeft een meerderheid gekregen, dus er zal een coalitie gevormd moeten worden. Maar welke?

De gematigde variant PD+FI, die aan het begin van de campagne nog het meest waarschijnlijk leek, is onmogelijk: daarvoor hebben de twee te weinig zetels. Lega en M5S hebben wel genoeg, ook al zou Brussel dat niet graag zien vanwege hun euro-kritische opstelling. Bovendien heeft Salvini al laten weten dat hij daar niks voor voelt. Dan is er nog de mogelijkheid van een akkoord tussen M5S en PD, maar daar zou binnen de PD veel verzet tegen komen. Of een grote coalitie van FI, Lega en PD, die op dit moment ook onwaarschijnlijk lijkt.

Kortom, het wordt puzzelen en praten, maar het is nog wat vroeg om het land nu al voor ‘onbestuurbaar’ te verklaren.

Op 23 maart komt het nieuwe parlement bijeen. Daarna is het woord aan president Mattarella, die na een reeks gespreksronden een formateur moet aanwijzen. Hij zal er een harde dobber aan krijgen.