Verwarrende woorden en uitdrukkingen in het Italiaans – deel 2

Sinds ik in Italië woon, ontdek ik soms woorden en zegswijzen die ik tijdens de lessen Italiaans die ik gevolgd heb nooit tegen ben gekomen, waarschijnlijk omdat ze te onbelangrijk waren. De harde grammatica ging voor! Maar vaak zijn dit soort kleinigheden juist heel aardig om te weten. Aan de hand van het alfabet beschrijf ik de komende weken in 5 afleveringen een aantal aan zulke weetjes. Hierbij deel 2, van D t/m H.

D van Dispetto

„L’ha fatto per dispetto,” zei Chiara ter verklaring van het feit dat haar Joia bij hen thuis midden in de kamer had gepoept. Ze hadden haar alleen gelaten en dat beviel deze eigengereide Jack Russell niet. Haar Joia had volgens Chiara dus uit verzet in huis gepoept, uit protest, uit ‘disrespect’ of ‘dispect’.

Maar die woorden kennen we in het Nederlands niet. In het Italiaans wel en misschien komt dat omdat respect en beleefdheid voor Italianen veel belangrijker zijn in onderlinge verhoudingen dan voor de moderne Nederlander. Van de weeromstuit is het dus belangrijk om het tegendeel van respect precies te kunnen verwoorden.

Maar is dispetto wel precies het tegendeel van rispetto? Mijn dizionario geeft als contrario van rispetto geen dispetto maar andere woorden, zoals disprezzo, critica, noncuranza, offesa, insulto, en vice versa (cortesia, gentilezza, piacere, gioia, favore, simpatia).

Hier raak je als niet-Italiaan verdwaald in de subtiele sfumature, betekenisschakeringen, die elke taal rijk is en die alleen autochtone taalgebruikers ten volle begrijpen.

E van Ellepi

Italianen hebben weinig fantasie wat het verzinnen van bedrijfsnamen betreft. Als je wat rondkijkt, naar reclameborden of opschriften op bestelbusjes, dan vliegen namen als ellepi, esse-emme, accapi je om de oren: het zijn heel simpel de initialen (le cifre in het Italiaans!) van de eigenaar van de zaak die fonetisch voor je uitgespeld worden: ellepi = L.P., esse-emme = S.M., accapi = H.P.

In het Nederlands tref je dan in het algemeen de initialen aan in plaats van de fonetische schrijfwijze. Dat laatste doet in onze ogen toch een beetje kinderachtig aan. Zo heet een van de grootste supermarkten in onze regio Esselunga, wat in Nederland dan toch eerder „de Lange S” zou zijn.

F van Frocio

In de late nacht van 10 mei 1985 liepen Nico en ik hand in hand over de Nieuwezijds in Amsterdam. We kwamen net uit de homobar Wells Fargo, waar we voor het eerst met elkaar gedanst en gezoend hadden. Nu ging ik met mijn nieuwverworven vrijer mee naar zijn flat in Amsterdam-Noord. Dat dit het begin zou zijn van een heel langdurige relatie wisten we allebei nog niet.

Spannend was het wel en daardoor waren we een beetje overmoedig: we trokken ons niks aan van wat andere passanten zouden denken als ze twee mannen hand in hand zagen lopen. Het was weliswaar in het tolerante Amsterdam, maar wat je ’s nachts aan volk tegenkwam wist je nooit, dus een beetje gewaagd was het wel. Bovendien waren er natuurlijk ook toeristen uit landen waar de homoacceptatie nog niet was doorgedrongen.

“Meglio frocio che fascio”#fotine #omofobia pic.twitter.com/dB1ANrTD9Y

— Fabio Zeta (@antifabiozeta) May 17, 2013

En ja hoor, daar passeerden we een groep jongeren die verbaasd naar ons keken. We versnelden onze pas om uit de buurt te zijn voordat ze zouden besluiten om ons lastig te vallen. Ik keek om en zag dat een van de jongens van de groep zich ook had omgedraaid. „Frocio!” riep hij, of iets wat daar op leek.

Later leerde ik dat frocio een Italiaans scheldwoord voor homo is (net als finocchio trouwens, dat bij normaal gebruik venkel betekent. Waarom finocchio? Geen idee). We liepen snel door en haalden op ’t nippertje bus 33, bestemming Buikslotermeerplein in het veilige want uitgestorven Amsterdam-Noord.

G van Gradi

In Italië meet men de temperatuur in graden, net als overal. Celsius bovendien, zodat je niet met de onhandige Amerikaanse Fahrenheit-waarden hoeft te hannesen. Maar Italië zou Italië niet zijn als men niet een andere manier had gevonden om verwarring te zaaien.

Bij wijn, hier in overvloed aanwezig, speelt het alcoholpercentage natuurlijk een rol (hoe hoger, hoe lekkerder de wijn, zegt de amateur, liefhebber) en hoewel men dat in Italië op dezelfde schaal afmeet en men er hetzelfde %-teken voor gebruikt, noemt men het gradi. Een wijn met 13% alcohol heeft dus tredici gradi. En omdat de temperatuur waarop de wijn geserveerd wordt (gemeten in… gradi Celsius) van belang is, ligt de spraakverwarring op de verraderlijk loer. Waarom noemt men in dit geval % niet gewoon percentuale, dat ook bestaat en inderdaad percentage betekent? Te voor de hand liggend kennelijk.

Je zit in een restaurant in Italië, de cameriere schenkt een klein beetje wijn voor je uit om te proeven. Je ruikt wat, je walst wat (je bent niet van de straat tenslotte) en slikt alles in een keer door (aan dat vieze geslurp van die Ilja Gort begin je niet). Al die tijd houdt de beleefde ober de fles schuin voor je en kun je lezen wat de gradi (alcoholpercentage) zijn. Wat nu? Aan terugsturen denkt geen haar op je hoofd uiteraard, dus je zoekt naar het juiste woord voor ‘lekker’ (was het nou bene of buono?) Maar de cameriere ziet je aarzeling en wil je uit je lijden verlossen, dus vraagt hij: „Gradisce?”

H van aHahah

Als Italianen lachen, lachen ze ahahah en niet hahaha zoals wij. Ze hebben moeite met een h aan het begin van een woord (maar niet met een h aan het eind). Dit is vooral te horen als ze Engels proberen te spreken. De enige woorden in het Italiaans die met een h beginnen, zijn leenwoorden zoals hobby (spreek uit als obby) of hasjies.

Waar deze handicap, ‘andicap’, toe leidt, kun je bijvoorbeeld horen als een gospelkoor (die zijn ‘hot’, dat wil zeggen ‘ot’ in Italië) een Engels lied zingt. Wij genoten ooit enorm van ‘He’s got the whole world in his hands’, ofwel ‘Ies kot de ool wurrelt ien ies ends’. Ahahah!

Meer gekke Italiaanse woorden vind je overigens in mijn derde boek ‘Nog Meer Italiaanse Toestanden’, verkrijgbaar bij onder andere bol.com en de plaatselijke boekhandel.

Wordt vervolgd…