Stef Smulders
Sinds ik in Italië woon, ontdek ik soms woorden en zegswijzen die ik tijdens de lessen Italiaans die ik gevolgd heb nooit tegen ben gekomen, waarschijnlijk omdat ze te onbelangrijk waren. De harde grammatica ging voor! Maar vaak zijn dit soort kleinigheden juist heel aardig om te weten. Hierbij deel 3, van I t/m N, zonder de J want die letter kent het Italiaanse alfabet niet (de letter K ook niet maar die klank wel in de vorm van ch).
I van Indeciso
„Is er al uitsluitsel?” „No, no, sono ancora indecisi! Ze hebben nog geen beslissing genomen.” Eigenlijk zou „Ze zijn hopeloos besluiteloos” een betere vertaling zijn, want wanneer je zo’n antwoord krijgt, komt er meestal geen besluit meer, hoelang je ook wacht. Italianen en knopen doorhakken…
Het meest recente voorbeeld dat we van indeciso meemaakten, ging over het voormalige restaurant Osteria Francia, op loopafstand van onze Villa. Ooit was het een goed draaiende tent geweest maar de eigenaresse (die met haar man boven het etablissement woont) had de vaste klanten met haar kwaadsprekerij weggejaagd.
De afgelopen jaren waren verschillende doorstartpogingen mislukt en nu hoorden we via via dat de eigenaren van plan waren naar Piemonte te verhuizen, waar ze een optrekje hadden. Binnen twee weken zou het gaan gebeuren!
Dat was een gouden kans voor onze vrienden Roberto en Antonica om de zaak over te nemen! Onze vriendin Luisa was een van de weinigen met wie de eigenaresse nog geen ruzie had en zij ging voor ons informeren bij de bron. Ja, ze dachten er inderdaad over te vertrekken, wist Luisa te melden, maar ze waren nog indecisi. O jee. En inderdaad, we zijn jaren verder en de eigenaren zitten er nog, alsof ze nooit plannen gemaakt hadden.
Ch = K
„Ch wordt in het Italiaans uitgesproken als een k!” De dirigent van het koor waarin ik zong, Con Brio (met vrolijkheid en energie, het was een echt bejaardenkoor), was wanhopig. Hoe vaak had hij dit nu al niet uitgelegd? En toch hoorde hij nog steeds een paar verdwaalde sj-klanken als we de Italiaanse tekst zongen. Chocola spreek je immers uit als sjokola en niet als kokola, toch?
Maar Italianen vertikken het om de letter k, die voor deze klank bedoeld is, te gebruiken en hebben er, geheel onnodig, de ch voor bedacht. Waardoor ze om de (t)sj- klank te kunnen produceren een aparte combinatie moesten verzinnen: ci als in… cioccolato.
Eigenwijze pastavreters, denkt een aantal koorleden kennelijk. En dus hoort de dirigent tot zijn grote ergernis aan het begin van het zigeunerkoor uit Il Trovatore telkens weer fosje ipv foske: „Vedi! Le fosche notturne spoglie”. Nachtelijke vosjes in plaats van nevels. Al herhaalt de dirigent het 100 malen, alle malen zal hij balen.
L van Lampione
Partijleider van links Prodi zei in 2006 tijdens een tv-debat tegen toenmalig premier Berlusconi: „Il presidente del Consiglio si affida alle cifre come gli ubriachi ai lampioni: non per aver più luce ma per sorreggersi. De premier klampt zich vast aan cijfers zoals een dronkaard aan een lantaarnpaal. Niet voor het licht dat deze werpt, maar voor de steun die het hem biedt.”
In de NRC vertaalde een kersverse Italiëcorrespondent het woord lampione in dit citaat helaas als het, toegegeven, voor de hand liggende lampion. Maar wat moet je in de gegeven context met dit papieren kaarslampje? Een dronkaard die steunt op een lampion?
De verslaggever was in de klassieke vertaalvalkuil gevallen en, erger nog, had helemaal niet nagedacht bij wat hij opschreef. Ook Berlusconi begreep Prodi’s citaat niet en maakte er meteen bezwaar tegen dat Prodi hem met een dronkaard vergeleek. Zo flauw. Maar het werd nog een heuse affaire in de dagen na het debat. Het Italiaanse woord voor lampion is overigens lanterna!
M van Mister
De enkele keer dat mijn blik bij het doorbladeren van een Italiaanse krant op een sportartikel valt, zie ik soms het woord mister staan. In de Italiaanse artikelen staat het altijd voor een persoonsnaam, dus wordt het inderdaad gebruikt in de betekenis van signore, meneer, maar waarom dit mister nu juist bij sportverslagen en niet in artikelen over politiek, cultuur en dergelijke voorkomt?
Het maakt op mij in ieder geval een vreemde indruk, dat ge’mister’, die ongepaste Engelse klank tussen alleen maar Italiaanse woorden. En dan spreken ze het natuurlijk uit als „miesterrr”.
“Abbiamo lottato fino alla fine, da squadra” così mister #deBoer. Il resto 👉 https://t.co/kcwVyiAU6x #InterJuventus pic.twitter.com/OS5qrUkJJl
— Inter (@Inter) September 18, 2016
Tim Parks wijdt in zijn boek Italië op het spoor een leuke passage aan het modieuze en vaak verkeerde gebruik van Engelse woorden in het moderne Italiaans. Op het station zag hij een zelfbedieningsautomaat aangeduid als Self Bar, iets waar hij als native speaker niets van kon brouwen.
De Italiaan heeft het woord self losgezongen van het begrip self-service zonder te begrijpen dat het losse woord self in dit geval nergens op slaat. Zelf (self!) passeer ik regelmatig een uithangbord langs de strada provinciale met de reclame voor de Absolute Club en iedere keer vraag ik mij af wat er toch zo absoluut kan zijn aan die club.
De betekenis van het Italiaanse mister heb ik inmiddels ontcijferd: om de een of andere reden is het in de sport gebruikelijk om de allenatore, coach, aan te spreken met het kennelijk eerbiedwaardiger klinkende mister.
Het heeft in de oren van de Italiaan dus niet die licht ironische of zelfs negatieve ondertoon die het voor ons wel heeft. Zeg nou zelf, mister De Boer, dat klinkt (in het Italiaans) toch nergens naar? Nou ja, die heeft het als trainer ook niet lang volgehouden in Italië.
N van Nostrano
Net als elke regio in Italië heeft ook de Oltrepò Pavese haar gastronomische specialiteiten. Zo is er de salame di Varzi die alleen volgens een beproefd recept door een beperkt aantal slagers uit Varzi gemaakt mag worden.
Verder kent de streek de Buttafuoco-wijn die alleen van druiven uit een gelimiteerd gebied gemaakt mag worden.
Maar ook op kleinere, informele schaal is de Italiaan trots op wat hij aan lekkers bereidt en laat hij dat graag weten: fatto in casa, ook wel casereccio genoemd, huisgemaakt, is een kwaliteitsmerk!
Industriale is daarentegen het ergste wat je van een gastronomisch product kunt zeggen: afkomstig uit een fabriek, getver. Nee, eigen product eerst, is de slogan.
Prosciutto nostrano, vino nostrano lees je dan in het menu. Niet nostro maar nostrano. Nostro heeft meer iets van eigen bezit, terwijl nostrano expliciet van eigen kweek, lokale productie betekent.
Zou het van non strano, niet vreemd, afgeleid zijn? Dat lijkt te vergezocht maar is wel een handig ezelsbruggetje.
Meer gekke Italiaanse woorden vind je overigens in mijn derde boek ‘Nog Meer Italiaanse Toestanden’, verkrijgbaar bij onder andere bol.com en de plaatselijke boekhandel.
Comments